ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի փորձագետների՝ դեռ 1953 թվին առաջարկված տարանջատման համաձայն՝ պետական լեզուն հատուկ կարգավիճակ ունեցող, պետության հատուկ հոգածության ներքո գտնվող՝ ազգային խորհրդանշականություն ունեցող լեզուն է: Մինչդեռ պաշտոնական լեզվի կարգավիճակը սահմանափակվում է պետական կառավարման, օրենսդրության, դատավարության մեջ դրա կիրառելիությամբ:

Դիտարկենք կոնկրետ երկրների օրինակներ: Ռուսաստանի Դաշնությունում ռուսերենը և՛ պետական, և՛ պաշտոնական լեզու է, սակայն ազգային միավորներում, օրինակ, Թաթարստանում, ռուսերենին զուգահեռ, պետական լեզու է թաթարերենը (որպես տիտուլային ազգի լեզու), Կաբարդինո-Բալկարիայում՝ բալկարերենը: Իսկ ահա Իտալիայի Սարդինիա շրջանում նման կարգավիճակ ունի սարդիներենը:

Սակայն գոյություն ունեն նաև ազգային լեզուներ: Այսպես, Իռլանդիայի Հանրապետությունում (չշփոթել Հյուսիսային Իռլանդիայի հետ), իռլանդերենն ունի ազգային լեզվի կարգավիճակ, թեև իռլանդերեն է խոսում բնակչության շուրջ մեկ երրորդը միայն: Այն նաև առաջին պետական լեզուն է այս երկրում, իսկ երկրորդը, երևի կռահեցիք, անգլերենն է:

Նաև պետք է տարբերակել ազգային փոքրամասնությունների պաշտոնապես ճանաչված լեզուները, որոնցով կարող է կազմակերպվել, օրինակ, այդ փոքրամասնությանը պատկանող երեխաների կրթությունը:

Ինչ վերաբերում է ՄԱԿ-ի պաշտոնական լեզուներին (այսինքն՝ այն լեզուներին, որոնցով կազմվում են և իրավահավասար ուժ ունեն կազմակերպության փաստաթղթերը), ապա դրանք վեցն են. անգլերենը, արաբերենը, իսպաներենը, չինարենը, ռուսերենը և ֆրանսերենը:

Հետաքրքիր է նաև, որ անգլալեզու ռեսուրսները հավասարության նշան են դնում պետական և պաշտոնական լեզուների միջև:

Սովորաբար, խմբագրման ծառայությունների մասին խոսելիս մենք՝ խմբագիրներս, ենթադրում ենք ոչ թե մեկ, այլ միանգամից մի քանի տարաբնույթ ծառայություն, կամ, ավելի ճիշտ՝ տեքստային «մանիպուլյացիաներ», այդ թվում՝ ավելի լայն հասարակությանը ծանոթ ոճական և լեզվական շտկումները և անգամ՝ սրբագրումը:

Հավանաբար նկատել եք՝ երբ խմբագիրը հանձն է առնում տեքստը, առաջին հերթին գնահատում է դրա հաղորդակցական առանձնահատկությունները, ճշտում է այն լսարանը, որին հեղինակն ի սկզբանե նկատի է ունեցել գրելիս. ի՞նչ խնդիր է իր առջև դրել հեղինակը տվյալ տեքստը գրելիս, ու՞մ է պատկերացրել որպես ընթերցող, ի՞նչ առանձնահատկություններ ունի թիրախային լսարանը: Այս բոլոր հարցերի պատասխանը գտնելն անչափ կարևոր է, որպեսզի հեղինակի և ընթերցողի միջև գտնվող խմբագիրը կարողանա առավելագույն հստակ և պարզ ձևակերպել հեղինակի միտքը՝ հասկանալի դարձնելով այն լսարանի համար: Չէ՞ որ յուրաքանչյուր ընթերցող ունի իր ուրույն լեզուն, ընկալման՝ իրեն բնորոշ միջոցները:

Հաջորդիվ՝ խմբագիրն ընթերցում է տեքստն ամբողջությամբ, իր համար հստակեցնում տեքստի տրամաբանական հիմքը և կառուցվածքը, իմաստային ամբողջականությունը, իսկ եթե տեքստում փաստեր են մեջբերվում, ապա գնահատում է նաև փաստերի ստուգման անհրաժեշտությունը: Այո՛, խմբագիրը նաև ստուգում է տեքստում բերվող փաստերը:

Երբ տեքստի հետ ծանոթացումն ավարտված է, խմբագիրն անցնում է տեքստի ինֆորմացիոն (այդ թվում՝ փաստերի ստուգումը), իմաստային, տրամաբանական (ներառում է փաստարկային հակասությունների բացահայտումը, փաստերի հիմնավորումը), շարահյուսական մշակմանը: Հստակեցվում և տրամաբանական ձևակերպում է ստանում տեքստի կառուցվածքը:

Այնուհետև գալիս է լրամշակումների, կրճատումների, վերաձևակերպումների, ընդարձակումների հերթը:

Վերջապես, կատարվում է ոճական, քերականական խմբագրում, և տեքստը հանձնվում է սրբագրիչին: Եթե նկատել եք՝ գրքերի վերջում հաճախ կարելի է տեսնել խմբագրի, գեղարվեստական խմբագրի, գիտական խմբագրի, տեխնիկական խմբագրի, սրբագրիչի և վերստուգող սրբագրիչի անունները: Այս նեղ մասնագետների ներգրավումը պատահական չէ, քանի որ տեքստը յուրահատուկ օրգանիզմ է, որն ունի զարգացման ու ձևավորման ներհատուկ պահանջներ, որոնց բավարարումը հնարավոր է մի քանի պրոֆիլի մասնագետների ներգրավմամբ:


Եվ միայն այս հսկայածավալ աշխատանքից հետո տեքստը կարող է լիարժեք ավարտուն տեսք ստանալ, իսկ հեղինակի միտքը պարզ և հասկանալի դառնալ իր ընթերցողի համար:

Ինչպես հայտնի ասացվածքն է ասում՝ երբ ճակատագիրը լիմոններ է ձեռքդ տալիս, լիմոնադ պատրաստիր: Եվ իրոք, ցանկացած իրավիճակում պիտի փորձենք գտնել դրականն ու քաղել առավելագույնը:

Երբ հանրապետությունում արտակարգ դրություն է, և պարտավոր ենք որոշ ժամանակ մեկուսացման մեջ մնալ, հարց է առաջանում. ինչպե՞ս լրացնել ի հայտ եկած ազատ ժամանակը: Ինտերնետի դարաշրջանում տարբերակներից մեկն ինքնակրթությունն է. փառք Աստծուն՝ առցանց տիրույթը բազմաթիվ բարձրակարգ հարթակներ է առաջարկում ինքնակրթվելու, մասնագիտորեն զարգանալու և նոր հմտություններ ձեռք բերելու համար:

Սակայն ինչպե՞ս օգտագործել ռեսուրսների այս բազմազանությունը, ինչպե՞ս ընտրել դրանցից և ինչպե՞ս ստացված գիտելիքը յուրացնել ու պահպանել՝ բոլորովին շուտով, կյանքը սովորական հունին վերադառնալուն պես, կիրառելու համար:

Եվ այսպես՝ ի՞նչ սովորել և ի՞նչպես ընտրել դասընթաց

Թերևս ամենաառաջինը ցանկալի է որոշել՝ արդյո՞ք սովորելու եք մի բան, որ պիտի կիրառեք մասնագիտական կյանքում, թե՞ սա ընդամենը հոբբի է, որի մասին վաղուց եք երազել:

Եթե ընտրվող թեման մասնագիտական է և վերաբերում է այն ոլորտին, որում արդեն աշխատում եք, ապա կարող եք փորձել մի փոքր թղթի վրա գրի առնել այն բոլոր հմտությունները, որոնց պակասն աշխատանքի ընթացքում զգում եք: Այնուհետև կարող եք դրանք զտել՝ թողնելով միայն առավել հաճախ անհրաժեշտ հմտությունները կամ այդ պահին առավել հետաքրքրողները: Հաջորդ հարցը, որին արժե անդրադառնալ՝ դասընթացի բարդությունն է: Դրա համար պետք է երկու հարցի պատասխանել՝ որքա՞ն նախնական գիտելիք ունեք տվյալ ոլորտում և որքա՞ն խորացված են պետք դասընթացով առաջարկվող հմտություններն առօրյա աշխատանքում: Ընդ որում՝ նախապատվությունը տվեք այնպիսի հմտությունների, որոնք կարճ ժամանակ անց կարող եք սկսել կիրառել գործնականում:

Եթե խոսքը նոր հոբբիի մասին է, ապա սկսեք ամենապարզ հմտություններից՝ աստիճանաբար անցնելով ավելի բարդ խնդիրների լուծմանը: Սա թույլ կտա թե՛ իրապես հմտանալ սիրելի գործում և թե՛ խուսափել ճահճացման զգացումից, ինչը, համաձայնեք, կարևոր է տեղաշարժի սահմանափակ հնարավորությունների պայմաններում:

Իսկ ինչպե՞ս չմոռանալ դասընթացներին ստացված գիտելիքը

Իհարկե, կան մարդիկ, որոնց հիշողությունը թույլ է տալիս մտապահել մեծ ծավալով նոր ինֆորմացիա, և նրանք կարիք չունեն հատուկ ջանքեր գործադրելու դրա համար: Սակայն շատերն, այդուհանդերձ, ստիպված են որոշակի միջոցներ ձեռնարկել: Դրանցից մեկը ուսանողության տարիներից բոլորիս ծանոթ՝ հին ու բարի կոնսպեկտավորումն է:

21-րդ դարում, անշուշտ, վաղուց հասանելի են կոնսպեկտի էլեկտրոնային գործիքները և բջջային հավելվածները: Դրանցից մի քանիսին մանրամասն կարելի է ծանոթանալ այս հղմամբ:

Սակայն մասնագետներն ասում են՝ ձեռագիր կոնսպեկտավորումը թույլ է տալիս գրի առնել ամենաառանցքայինը՝ հընթացս ընտրելով միայն առավել կարևոր տեղեկությունները և ավելի մտածված օգտագործելով թղթի սահմանափակ տարածքը:

Բայց և այնպես, կան կոնսպեկտավորելու մի քանի պարզ կանոններ, որոնք կիրառելի են թե՛ ձեռագիր և թե՛ հավելվածներով աշխատելիս:

Նախ՝ կոնսպեկտը պետք լինի պարզ, Ձեզ համար հասկանալի և ընթեռնելի:

Պարտադիր չէ բառացի գրի առնել լսածը կամ կարդացածը. գրի առեք սեփական բառերով:

Վերընթերցեք գրի առնվածն՝ ընդմիջումներին. դա թույլ է կտա թե՛ ուղղել հնարավոր վրիպակներն ու բովանդակային սխալները և թե՛ ամրապնդել նյութը հիշողությունում: Պարզապես վերադարձեք նյութի անհասկանալի մնացած հատվածին՝ հետադարձի կոճակը սեղմելով. չէ՞ որ առցանց ուսուցումը նման հնարավորության շնորհիվ է նաև արժեքավոր:

Առանձին սյունակով գրանցեք բանալի բառերը. դրանք կօգնեն նաև հեշտությամբ գտնել կոնսպեկտի անհրաժեշտ պարբերությունները:

Գրի առեք հիշարժան ամսաթվերը, անունները, տեղանունները և այլ տվյալներ:

Գրեք՝ մի փոքր ազատ տեղ թողնելով հետագա նշումների համար:

Եվս մեկ հարմար տարբերակ է օրագրի վարումը, ինչը թույլ է տալիս թե՛ նկարագրել և թե՛ վերլուծել հմտությունը ձեռք բերելու ճանապարհին ստացված փորձը, որը միգուցե մի օր ցանկանաք կիսել նաև մտերիմների ու ընկերների հետ:

Վերջերս անգլալեզու համացանցում հայտնվեց «covidiot» (կազմված #COVID վիրուսի անվանումից և «idiot» բառից) բառը, որը գործածվում է «սոցիալական հեռավորության» և «ինքնամեկուսացման» հասկացություններն անտեսող և կամա, թե ակամա #COVID19 վարակի տարածմանը նպաստող մարդու նկարագրելու համար: Այս բառը նաև կիրառելի է պարենի պաշարներ կուտակող և դրանով խուճապ տարածող մարդու մասին խոսելիս:

Ու թեև հայերեն համարժեք դեռևս կարծես ի հայտ չի եկել՝ մեր լեզուն ևս անմասն չի մնում այս գործընթացներում: Ընդամենը երկու-երեք շաբաթում մեզ համար արդեն սովորական են դարձել «ինքնամեկուսացում», «սոցիալական հեռավորություն» հասկացությունները, իսկ «Ալկոգել» հեղուկի առևտրային անվանումն արդեն կարծես հասարակ գոյական է դառնում, ինչպես ժամանակին «ԲՈՒՀ» հապավումը դարձավ «բուհ», կամ՝ «Xerox» ընկերության պատճենահանող սարքի անվանումը հայալեզու կամ ռուսալեզու իրականությունում սկսեց օգտագործվել ցանկացած ընկերության կողմից արտադրված պատճենահանի համար:

Վերջին մի քանի շաբաթվա ընթացքում շրջադարձային փոփոխությունների ենթարկվող իրականության շնորհիվ է, որ այսօր ոչ միայն սկսել ենք ակտիվորեն և գրեթե անսխալ կիրառել, այլև տարբերակել «հեռակա», «հեռավոր», «հեռահար» և «հեռավար» հասկացությունները:

Շատերն արդեն գիտեն «էպիդեմիա» և «պանդեմիա» բառերի տարբերությունը, դեռ ավելին՝ որ վերջինիս հայերեն համարժեքը «համավարակն» է:

Ականատես ենք լինում նաև վաղուց գոյություն ունեցող մի շարք բառերի գործածության սահմանների ընդլայնման, ինչպես նաև փոփոխության: Դրանցից են «ինքնամեկուսացում» բառը և որպես հեշթեգ լայն շրջանառության մեջ մտած «Մնա տանը» արտահայտությունը:

Իհարկե, տեղեկատվական թոհուբոհի մեջ իրենց տեղը գտան նաև մեմերը, ինչպիսին, օրինակ՝ «կարանտյա»/«կարանծյա» («կարանտին») բառն էր, որը խոսքի վրիպման արդյունք էր:

Վերջերս ֆեյսբուքյան էջերից մեկն արդարացիորեն անդրադարձավ «ինքնամեկուսանալ» բայի կրավորական ձևով գործածության սխալականությանը՝ նշելով, որ անձը կարող է կամ «մեկուսացվել» կամ «ինքնամեկուսանալ», մինչդեռ «ինքնամեկուսացՎել» հնարավոր չէ: Գործածական վրիպակների ցանկին պետք է ավելացնենք նաև «հաղթահարել վիրուսԻՆ» ձևը, որն, իհարկե, հարկ է օգտագործել «հաղթահարել վիրուսԸ» տարբերակով, ինչպես «հաղթահարել ցավԸ», «հաղթահարել դժվարությունԸ»՝ իր արտահայտող գոյականների հայցական հոլովաձևով:

Հանրահայտ անգլալեզու հրատարակչությունները վերջին տարիներին սկսել են ընտրել այսպես կոչված «Տարվա բառ», ինչը կոչված է արտացոլելու անցնող տարվա ամենակարևոր ու ազդեցիկ իրադարձություններն ու սոցիալական երևույթները:

Ո՞րը կդառնա 2020 թվականի բառը, և թվարկվածներից ո՞ր բառերը կշարունակենք օգտագործել, երբ հաղթահարենք վիրուսը, անշուշտ, պարզ կլինի մոտ ապագայում:

Թարգմանիչները և թարգմանության հետ առնչություն ունեցողներից շատերը թերևս կհամաձայնեն, որ մասնագիտացված և հատկապես՝ իրավաբանական ոլորտի թարգմանություններն ամենաբարդն են, քանի որ օրենսդրությունը կարգավորում է կյանքի բոլոր բնագավառները՝ սկսած ավտոմեքենաների ներկրման կարգավորումից մինչև խաղալիքներում օգտագործվող նյութերին ներկայացվող անվտանգության պահանջները: Հայաստանը և հայաստանյան ընկերությունները տարեցտարի ընդլայնում են իրենց գործընկերների աշխարհագրությունը, համագործակցելով, ի թիվս այլոց, ԵՄ և ԵԱՏՄ երկրների հետ, որոնք ունեն իրենց միասնական իրավական դաշտն ու կանոնակարգումը: Դրան զուգընթաց մեծանում է օտար լեզվով փաստաթղթաշրջանառության, ինչպես նաև օտարալեզու օրենսդրության հետ աշխատանքի անհրաժեշտությունը:

Իրավաբանական ոլորտի թարգմանությունն առանձնանում է թարգմանվող տեքստում նեղ մասնագիտական տերմինների, ինչպես նաև գործարար պրակտիկայում ընդունված արտահայտությունների առկայությամբ, որոնք ճշգրիտ թարգմանելու համար անհրաժեշտ է և՛ ճիշտ հասկանալ և՛ ճիշտ մեկնել: Ահա թե ինչու է կարևոր, որ թարգմանիչը բարձր մակարդակով տիրապետի թե բնագրի լեզվին և թե թիրախ լեզվում իրավաբանական տեքստերի նրբություններին:

Իրավական փաստաթղթերի թարգմանության ընթացքում հանդիպող դժվարություններ

Ստանձնելով իրավական փաստաթղթի թարգմանություն` մասնագետը գիտակցում է, որ թիրախ լեզվում ոչ միշտ են առկա կառույցներ, որոնք առավելագույն ճշգրտությամբ փոխանցում են բնագրի լեզվով տերմինի բովանդակությունը: Մասնագետն այս դեպքում ստիպված է լինում որոնել համարժեքներ, որոնք կարող են հնարավորին մոտ արտահայտել տերմինի իմաստը:

Շատ դեպքերում նման որոնումների արդյունքը կախված է ոչ միայն թարգմանչի ձեռքի տակ առկա մասնագիտական բառարաններից և առցանց աղբյուրներում որոնման հմտությունից, այլև բնօրինակի և թիրախ լեզուներով փաստաթղթաշրջանառություն իրականացնող երկրների իրավական և օրենսդրական առանձնահատկությունների և տարբերությունների մասին տեղեկանալու և հետազոտելու կարողությունից: Չէ՞ որ յուրաքանչյուր երկրում գործող իրավական համակարգը պայմանավորվում է դրա մշակույթով, ավանդույթով, ինչպես նաև պատմական, քաղաքական և տնտեսական իրողություններով: Դրանից ելնելով՝ անկախ բնօրինակի տեքստային առանձնահատկություններից, թիրախ լեզվով ստացվող տեքստը, առավելագույնս նույնական լինելով բնօրինակին, պետք է համապատասխանի նաև տվյալ լեզվակիր երկրի իրավական ավանդույթի կանոններին, թիրախ լեզվի կարդացողին տալով այն համարժեք ընկալումը տվյալ երևույթի մասին, ինչն ի նկատի է ունեցել բնօրինակի հեղինակը:

Բացի զուտ իրավական և օրենսդրական լեզվի ու ավանդույթի իմացությունից, թարգմանչից պահանջվում է նաև լավ ծանոթ լինել թարգմանության շրջափուլին, տվյալ լեզվի կրողի լեզվաընկալմանը, աշխատանքի կազմակերպման սկզբունքներին, իրավական տեքստի շարադրման տեխնիկային [թյուրընկալումը բացառելու նպատակով], ինչպես նաև տիրապետել մի շարք համակարգչային գործիքների և հետազոտական հմտությունների:

Իրավական ակտերի թարգմանությանը նվիրված պրակտիկումը, որը 2018թ. հունիսի վերջին կազմակերպել էր «Գրիչ» խմբագրական ստուդիան, դարձավ գործող և սկսնակ թարգմանիչների հանդիպման հարթակ: Սեմինարը վարեց աշխատանքի ավելի քան 15 տարվա փորձ ունեցող թարգմանիչ Մհեր Շարոյանը, ով ներկայում ՀՀ արդարադատության նախարարության թարգմանությունների կենտրոնի իրավական նույնականացման և վերանայման բաժնի պետն է: